Żmiąca

Żmiąca
	wieś
	; Kościół w Żmiącej
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	limanowski
Gmina	Laskowa
Liczba ludności (2021)	724
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-603
Tablice rejestracyjne	KLI
SIMC	0438251
	Położenie na mapie gminy Laskowa Żmiąca
	Położenie na mapie Polski Żmiąca
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Żmiąca
	Położenie na mapie powiatu limanowskiego Żmiąca
	49°44′58″N 20°31′16″E/49,749444 20,521111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żmiąca – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Laskowa. Wieś liczy ok. 700 mieszkańców.

Wieś duchowna, własność klasztoru klarysek w Starym Sączu, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość należała do byłego województwa nowosądeckiego.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś położona jest w Beskidzie Wyspowym. Pola uprawne i zabudowania miejscowości znajdują się w dolinie potoku Żmiączka oraz na północnych stokach gór Pasma Łososińskiego: Jaworzy (912 m) oraz Sałasza Wschodniego (904 m)^[5], co powoduje, że posiada duże walory krajobrazowe. W wyższych rejonach wsi można spotkać rzadkie okazy roślin.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o istnieniu wsi Żmiąca (wówczas jeszcze pod nazwą Swnocza^[6]) pochodzi z dnia 13 stycznia 1370 roku. Tego dnia przełożona zakonu klarysek ze Starego Sącza nadała wieś celnikowi klasztornemu Klemensowi, jednocześnie dając wyraz swemu pragnieniu dotyczącemu powstania we wsi kościoła^[6]. Kolejna wzmianka pochodzi z roku 1470 – Jan Długosz w swoim dziele Liber Beneficiorum wymienia Żmiącą jako własność zakonu starosądeckiego, należącą do parafii w Ujanowicach^[7]}.

Po konfiskacie dóbr zakonnych w roku 1782, Żmiąca stała się własnością rządu austriackiego, wchodząc w skład tzw. klucza strzeszycko-żbikowskiego. Wszystkie te ziemie nabył w 1833 roku baron Maurycy Brunicki z Pisarzowej i pozostawały jego własnością aż do uwłaszczenia^[7].

Dla rozwoju wsi duże znaczenie miały młyny wodne na Żmiąckim Potoku. W latach 1785-1956 wybudowano ich aż 25. Młyny te służyły nie tylko do mielenia zboża, ale często stanowiły połączenie klasycznego młyna z foluszem, tartakiem i stolarnią^[7]. Kilka zachowało się do dziś.

W roku 1855 wzniesiono w Żmiącej pierwszą kaplicę, która została zastąpiona przez nowy, większy kościół, wzniesiony w 1958 roku. W 1970 roku powstała tu samodzielna parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa^[6].

Jednym z najbardziej znanych mieszkańców Żmiącej był rzeźbiarz, malarz i artysta Stanisław Augustyn. Jest on wykonawcą wielu elementów wyposażenia okolicznych kościołów, jak np. w Laskowej^[8].

W czasach II wojny światowej działały tu organizacje partyzanckie i organizowano tajne nauczanie, m.in. na wzgórzu Cuprówka, gdzie wzniesiono kapliczkę upamiętniającą te wydarzenia. W miejscu tym co roku w sierpniu gromadzą się tłumy uczestników (także znani politycy) mszy świętej odprawianej w intencjach patriotycznych.

Początek XXI wieku przyniósł w Żmiącej wiele zmian: założono kilka stawów rybnych (głównie z pstrągami)^[9], kilka rodzin prowadzi gospodarstwa agroturystyczne, powstał nowoczesny ośrodek jeździecki i stadnina koni.

Fundacja Ruperta Mayera[edytuj | edytuj kod]

W Żmiącej działa założone przez Jezuitów Centrum Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych i filia Ośrodka Adopcyjnego Dzieło Pomocy Dzieciom Fundacji im. Ruperta Mayera, prowadzące działalność opiekuńczo-wychowawczą i rekreacyjną wśród dzieci z domów dziecka, pogotowi rodzinnych, rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, a także z rodzin patologicznych, ubogich i zaniedbanych. W okresie letnim w ośrodku pracują wolontariusze, głównie studenci krakowskich uczelni (m.in. AGH, UJ, Akademia Ignatianum w Krakowie).

Historyczne i socjologiczne prace badawcze w Żmiącej[edytuj | edytuj kod]

Według naukowców (patrz bibliografia) nowoczesna polska socjologia wsi rozpoczyna się w 1903 roku od pracy badawczej właśnie na temat Żmiącej.

Historia i socjologia miejscowości cieszy się zainteresowaniem polskich naukowców z racji dostępności dużej liczby profesjonalnie opracowanych, na przestrzeni ponad stu lat, materiałów i analiz dotyczących tejże miejscowości, co umożliwia wydawanie publikacji porównawczych. Do ważnych prac należy zaliczyć:

„pierwszą z prawdziwego zdarzenia monografię wsi w Polsce”^[10], jak określa się publikację prof. Franciszka Bujaka Żmiąca, wieś powiatu limanowskiego. Stosunki gospodarcze i społeczne wydaną w roku 1903
Żmiąca w pół wieku później – analizę zmian społecznych, które zaszły w lokalnej społeczności od początku XX wieku, autorstwa prof. dr. hab. Zbigniewa Tadeusza Wierzbickiego (Ossolineum Wydawnictwo PAN, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Zakład Socjologii Wsi, Wrocław – Warszawa – Kraków 1963)
Doświadczenie narodowe w życiu codziennym. Żmiąca sto lat później - pracę badawczą prowadzoną przez socjologa Michała Łuczewskiego w ramach grantu KBN w latach 2004–2005, zakończoną doktoratem
- Doświadczenie narodowe w życiu codziennym. Monografia problemowa społeczności lokalnej. Żmiąca: 1370–2007

oraz książką

„Odwieczny naród: Polak i katolik w Żmiącej” autorstwa Michała Łuczewskiego (Toruń 2012),

a także jej recenzje, np.:

Andrzej Walicki, „Odwieczny naród. Czyżby?” (pełny tekst Gazeta Wyborcza, 2013).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 163843
↑ Wieś Żmiąca w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-16] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1646 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 103.
↑ Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna. [dostęp 2014-04-01].
↑ ^a ^b ^c P. Skoczek, "Parafie...", s. 121
↑ ^a ^b ^c Żmiąca. Urząd Gminy Laskowa, 2013-06-28. [dostęp 2015-10-07]. (pol.).
↑ Żmiąca. beskidwyspowy.eu, 2010-04-15. [dostęp 2011-03-14]. (pol.).
↑ Żmiąca - Stawy rybne. polskaniezwykła.pl. [dostęp 2011-03-14]. (pol.).
↑ Izabella Bukraba-Rylska Sto lat monografii wsi w Polsce. Studium jubileuszowe, 2004

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Żmiąca w pół wieku później, Zbigniew Tadeusz Wierzbicki, Ossolineum Wydawnictwo PAN, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Zakład Socjologii Wsi, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963
Sto lat monografii wsi w Polsce. Studium Jubileuszowe, 2004, prof. nadzw. dr hab. Izabella Anna Bukraba-Rylska.
Piotr Skoczek: Parafie Ziemi Limanowskiej. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 120-125. ISBN 978-83-88383-43-4.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Informacje o Żmiącej na oficjalnej stronie Gminy Laskowa
Żmiąca, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 726 .
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 163843

[2] Wieś Żmiąca w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-16] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1646 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 103.

[geoportal-5] Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna. [dostęp 2014-04-01].

[a-6] P. Skoczek, "Parafie...", s. 121

[z-7] Żmiąca. Urząd Gminy Laskowa, 2013-06-28. [dostęp 2015-10-07]. (pol.).

[8] Żmiąca. beskidwyspowy.eu, 2010-04-15. [dostęp 2011-03-14]. (pol.).

[9] Żmiąca - Stawy rybne. polskaniezwykła.pl. [dostęp 2011-03-14]. (pol.).

[10] Izabella Bukraba-Rylska Sto lat monografii wsi w Polsce. Studium jubileuszowe, 2004

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]