Stajkowa
 Stajkowa dominująca nad Krościenkiem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Pasmo | |
| Wysokość |
706 m n.p.m. |
Położenie na mapie Beskidu Sądeckiego  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°27′17,6″N 20°26′28,7″E/49,454889 20,441306
| |
Stajkowa (Stanikowa Góra[1], Stańkowa, Stańkówka) (706 m) – niewybitny szczyt w Beskidzie Sądeckim, w zachodniej części Pasma Radziejowej, dominujący po wschodniej stronie nad Dunajcem i nad Krościenkiem nad Dunajcem.
Opis szczytu[edytuj | edytuj kod]
Stajkowa jest prawie najbardziej na zachód wysuniętym wierzchołkiem (najbardziej wysuniętym jest Wyśnia Góra) zachodniego grzbietu odchodzącego od głównego grzbietu Pasma Radziejowej na wysokości Dzwonkówki. W promieniu kilkuset metrów pozostałymi szczytami są: Groń (803 m, na północny wschód od szczytu) i Jaworzyca (738 m, na południowy wschód od szczytu)[2]. Zachodnie zbocza Stajkowej opadają ku Dunajcowi, a jej południowe stoki opadają ku potokowi Zakijowskiemu[3] (zwanemu też Szczawnym albo Zagórskim)[4].
Szczyt Stajkowej jest zalesiony, w związku z czym nie ma walorów widokowych, jednak z jej zboczy rozciągają się piękne panoramy doliny Dunajca, Krościenka, Pienin i ponad nimi – Tatr. Przez szczyt przebiega główny beskidzki czerwony szlak turystyczny. Wzniesienie i jego zbocza znajdują się na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Są tu m.in. objęte ochroną źródła wód mineralnych (szczawy) i buczyna karpacka[2].
Szczyt znajduje się na terenie gminy Krościenko nad Dunajcem. Od strony Krościenka stoki Stajkowej ograniczone są ulicami: od północnego zachodu ul. Polną (kiedyś zwaną Pańską Drogą), od zachodu – ul. Karola Wojtyły i od południa – ul. Źródlaną.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Przez Stajkową prowadziła stara droga z Krościenka do Starego Sącza. Przez setki lat zbocza góry były terenami pasterskimi, gdzie oprócz owiec wypasano również bydło[5].
Na zachodnim zboczu Stajkowej stoi monumentalny krzyż, zwany „Jubileuszowym”. Jest widoczny z daleka i iluminowany w Wielki Piątek. Kiedyś krzyż stał przy kościele Wszystkich Świętych przy Rynku w Krościenku. Został wywieziony potajemnie (w czasach PRL) przez gospodarza z Zawodzia (wschodnia strona Krościenka). Krzyż ten po kilku latach rozpadł się ze starości, ale w zamian – równie potajemnie i bez zgody – został zastąpiony metalowym krzyżem na murowanym fundamencie[6].
Poniżej ulicy Karola Wojtyły u podnóża góry, w pobliżu ulicy Jarek, stoi na polu inny, 150-letni krzyż[5], zwany „krzyżem cholerycznym”. Jest to pamiątka epidemii cholery, która – wśród wielu innych – w pobliżu tego miejsca zabiła dwóch mieszkańców sąsiedniej Obidzy, wracających do domu z pracy w Krościenku.
Źródła wody mineralnej[edytuj | edytuj kod]
Zbocza Stajkowej od początku XVIII wieku były znane ze źródeł zawierających szczawną wodę. Jej zdrowotny charakter został odkryty w latach 20. XIX wieku, a pierwsza analiza chemiczna wód została wykonana w roku 1827[7].
U północno-zachodniej podstawy góry (na przedłużeniu Pańskiej Drogi, wzdłuż Potoku Stajkowskiego), na wysokości ok. 480 m n.p.m.[7] znajdują się źródła „Stefan” i „Michalina”[8]. Droga kiedyś była deptakiem dla kuracjuszy, obsadzonym lipami przez Hieronima Dziewolskiego. Pomysł obsadzenia alei lipami był formą hołdu złożonego ofiarom rzezi galicyjskiej w 1846 roku[8]. Pozostałości alei istnieją do dziś, kilkanaście lip jest pomnikiem przyrody. W XX i XXI wieku przez wiele lat źródła obudowane były kamiennym bunkrem[9], jednak w 2010 roku gmina zagospodarowała teren wokół źródeł mineralnych „Stefan” i „Michalina”, budując altanę i ujęcia[10]. Z kolei przy przedłużeniu ulicy Źródlanej, nad brzegiem Potoku Zakijowskiego, na wysokości ok. 520 m n.p.m.[7] znajduje się źródło „Maria”, nieeksploatowane w XIX wieku, przez wieki należące do rodziny Ćwiertniewiczów[9]. Kiedyś nazywane było „Dzikim Źródłem”, po II wojnie światowej nazwane „Maria”, zostało w znacznym stopniu zniszczone w czasie nieudanej próby oczyszczenia jeszcze przed II wojną światową. Po renowacji zakończonej w sierpniu 2011 roku źródło jest obudowane i chętnie odwiedzane, ciągle oferuje zmineralizowaną wodę[11][9]. W ramach zagospodarowania terenu wokół źródła wykonano nowe pokrycie zadaszeniowe, nowe okładziny kamienne (murki, posadzki i schody), konstrukcje drewniane, remont drogi i dojścia do źródła. Wzdłuż dojścia do źródła oraz na terenie źródła zostały wykonane i osadzone ławki parkowe. Na bramie wejściowej została zamontowana rzeźba ludowa. Koszt renowacji wyniósł około 100 tys. zł.
Obydwie inwestycje były współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 z zakresu „Odnowa i Rozwój Wsi” wdrażanych za pośrednictwem Lokalnej Grupy Działania Leader „Gorce-Pieniny”[10].
Wody „Stefan” i „Michalina” są szczawami wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowo-jodkowymi o bardzo zbliżonym składzie. Mineralizacja ogólna źródła „Stefan” wynosi 8900 mg/l, z przewagą jonów wodorowęglanowych (4485 mg/l), sodowych (2207 mg/l) i chlorkowych (1525 mg/l) i 2136 mg/l wolnego CO2. Mineralizacja ogólna źródła „Michalina” wynosi 5400 mg/l, z przewagą jonów wodorowęglanowych (2837 mg/l), sodowych (1226 mg/l) i chlorkowych (851 mg/l) i 1705 mg/l wolnego CO2[12]. Źródło „Maria” jest szczawą wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowo-wapniową o mineralizacji ogólnej 3000 mg/l i 1854 mg/l wolnego CO2[7].
Ośrodek narciarski[edytuj | edytuj kod]
Stajkowa bywa nazywana krościeńską Gubałówką. Na jej zachodnim zboczu uruchomiono w 2008 roku ośrodek narciarski „Stajkowa Ski”. Dysponuje on wyciągiem talerzykowym o długości 500 m, z którego można wypinać się w połowie jego długości (dolna część trasy narciarskiej jest bardzo łatwa) i przewyższeniu 101 m. Przepustowość wyciągu to 900 osób na godzinę. Trasa jest oświetlona, nagłośniona, sztucznie naśnieżana i ratrakowana[13].
U podnóża trasy wybudowano regionalną karczmę, w której budynku znajdują się również: wypożyczalnia sprzętu narciarskiego oraz skuterów śnieżnych, szkoła narciarska, sauna, solarium, sklepy i pensjonat.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Józef Nyka: Szczawnica-Krościenko. Wyd. Wydanie II uzupełnione i rozszerzone. Warszawa: Sport i Turystyka, 1973, s. 94.
- ↑ a b Stajkowa. [dostęp 2012-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-10)].
- ↑ Koper 2008 ↓, s. 28.
- ↑ Mapa Krościenka nad Dunajcem. [dostęp 2012-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ a b Koper 2006 ↓, s. 102.
- ↑ Koper 2008 ↓, s. 37–38.
- ↑ a b c d Józef Nyka: Szczawnica-Krościenko.... s. 53.
- ↑ a b Koper 2008 ↓, s. 44–46.
- ↑ a b c Koper 2006 ↓, s. 281–322.
- ↑ a b Zagospodarowanie źródła „Maria” łącznie z drogą dojazdową i dojściem w Krościenku nad Dunajcem. 2011-08-11.
- ↑ Koper 2008 ↓, s. 42.
- ↑ Do źródeł “Stefan” i “Michalina”. Gmina Krościenko nad Dunajcem. [dostęp 2023-07-18].
- ↑ Wyciąg narciarski Stajkowa–Ski. [dostęp 2012-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-30)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Krzysztof Koper: Z dziejów Krościenka nad Dunajcem. Nowy Targ: Zakład Poligraficzny „MK” s.c., 2006. ISBN 83-60306-10-9.
- Krzysztof Koper: Mały przewodnik historyczny po Krościenku nad Dunajcem. 660 lat lokacji miasta (1348–2008). Nowy Targ: Wydawnictwo „MK” s.c., 2008. ISBN 978-83-60306-31-4.