Łomnica-Zdrój
49°26′12″N 20°44′38″E/49,436667 20,743889| wieś | |
 Kościół w Łomnicy-Zdroju | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2009) |
1955 |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
33-351[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KNS |
| SIMC |
0459023 |
Położenie na mapie gminy Piwniczna-Zdrój  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego  | |
| 49°26′12″N 20°44′38″E/49,436667 20,743889[1]
| |
| Strona internetowa | |
.jpg)
.jpg)
Łomnica-Zdrój – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Piwniczna-Zdrój.
Wieś królewska Łomnica, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego[3]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. Wieś ma charakter turystyczny.
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| Rodzaje | Nazwy |
|---|---|
| części wsi | Bołozy, Chowańce, Do Porębskich, Do Potoka, Duże, Fiodory, Franczaki, Jarzębaki, Kasieńczarze, Kąty, Korkówka, Króle, Maryniaki, Mrozkówka, Nawsie, Niedźwiadki, Niżne Żywczaki, Piekło, Podjezior, Polanka, Poza Wierch, Rechmanówka, Serwoniec, Skowronki, Smydy, Śnice, Świniarnia, Szafrany, Szwale, Toczki, Wargulce, Wilczaki, Wnęki, Wyżne Żywczaki, Wyzyski, Zagrody, Żrałki |
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Łomnica-Zdrój leży w Beskidzie Sądeckim, wzdłuż ujściowego odcinka potoku Łomniczanka. Wieś otaczają lesiste masywy górskie. Od zachodu wznoszą się Kicarz (704 m) i Groń (641 m), od wschodu Drapa (803 m) wchodząca w skład pasma Kiczory, natomiast od północy Parchowatka (1004 m), a dalej główny grzbiet Jaworzyny Krynickiej z kulminacjami Pisanej Hali (1043 m) i Wierchu nad Kamieniem (1083 m).
Wieś graniczy z miastem Piwniczna-Zdrój, a także z wsiami: Kokuszką, Wierchomlą Wielką (gmina Piwniczna-Zdrój), Barnowiec, Składziste (gmina Łabowa) i Złotne (gmina Nawojowa).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o Łomnicy pochodzi z pergaminów królewskich, które dowodzą, że Łomnica była lokowana wcześniej niż miasto Piwniczna-Zdrój. Była wsią królewską, założoną przez króla Kazimierza Wielkiego. Tak zwana Stara Łomnica (Łomnica antiquam) rozwijała się od strony Majerza w górę Łomniczanki.
Nowa Łomnica (Łomnica novae radicus), powstała w średnim biegu Łomniczanki, lokowana została w 1570. Obie Łomnice pozostawały aż do rozbiorów własnością królewską, w administracji starostów sądeckich, przy czym Stara Łomnica podlegała im pośrednio jako własność miasta Piwnicznej. Zamieszkane były przez ludność polską. Była to graniczna wieś polska, od Wierchomli zaczynała się Łemkowszczyzna skolonizowana przez ludność wołosko-ruską.
W 1770 Łomnica znalazła się w granicach Austrii. Od 1785 należała do sądeckich kameralnych dóbr państwowych (K.k Cameral Amt). W czasach autonomii galicyjskiej i do 1933 była gminą jednowioskową, po 1934 należała do gminy zbiorowej Piwniczna. W latach 1954–1961 była samodzielną gromadą. Od 1961 była gromadą GRN Piwniczna-Wieś, od 1973 jest sołectwem.
W 1410 w Łomnicy miały miejsce potyczki rycerstwa polskiego oraz pospolitego chłopskiego ruszenia z oddziałami Zygmunta Luksemburczyka, dowodzonymi przez Ścibora ze Ściborzyc, herbu Ostoja (1347–1414). Wojska Luksemburczyka łupiły Małopolskę, podczas gdy polskie rycerstwo walczyło pod Grunwaldem i pod Koronowem. Napotkawszy opór, zaczęły się wycofywać na górne Węgry (dzisiejszą Słowację), gdzie zostały ostatecznie rozgromione.
Około XVI wieku mieszkańcy zajęli się wypasem owiec i kóz, co urozmaiciło dotychczasowe rolnictwo oparte na uprawie zbóż oraz hodowli bydła i przyczyniło się do wzrostu zamożności łomniczan. Przed II wojną światową okolicznym górom groziło całkowicie wylesienie ze względu na intensywny rozwój rolnictwa. Wówczas Łomnica charakteryzowała się największą liczbę biedoty wiejskiej (tzn. komorników przypadających na jedno gospodarstwo) w ziemi sądeckiej.
Rozwój Łomnicy jako uzdrowiska rozpoczął się w 1910, kiedy po raz pierwszy zaczęto wykorzystywać znajdujące się tutaj źródła wody mineralnej. W 1924 utworzono w willi dra Ziarki dom kąpielowy, a w 1928 małe łazienki z kąpielami borowinowymi i mineralnymi, które zniszczone w 1939 przez powódź nigdy nie zostały odbudowane.
W XVI wieku Łomnica graniczyła z Państwem Muszyńskim. Wieś dwukrotnie całkowicie wymierała, przypuszczalnie z powodu epidemii lub głodu. Ponowne lokacje miały miejsce w XV wieku i pod koniec XVI wieku. W latach 1912–1915 wzniesiono nowy kościół. Około 1890 w Łomnicy została wybudowana szkoła podstawowa. W 1989, ze względu na rosnącą liczbę uczniów, założono w centralnej części wsi nową szkołę. W późniejszych latach dobudowano do szkoły podstawowej gimnazjum publiczne.
O historii Łomnicy z okresu II wojny światowej świadczy Pomnik pamięci żołnierzy 9 kompanii III Batalionu 1 PSP AK i mieszkańców cywilnych Łomnicy, znajdujący się nad pomnikiem przyrody skałka piaskowcowa „Łomniczanka”.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Ludność według spisów powszechnych, w 2009 według PESEL[6][7][8][9].
| Rok | 1900 | 1921 | 1931 | 2002 |
|---|---|---|---|---|
| Liczba | 197 | 230 | 252 | 358 |
| Zwierzęta | Konie | Bydło | Owce | Świnie |
|---|---|---|---|---|
| Liczba | 93 | 781 | 899 | 209 |
Transport i turystyka[edytuj | edytuj kod]
Przez Łomnicę-Zdrój przebiega droga powiatowa nr 1519 K[10] o długości 5,88 km – z czego 5,7 km na terenie wsi, a 180 m na terenie osiedla Majerz w Piwnicznej-Zdroju, gdzie łączy się z drogą wojewódzką nr 971, przy której znajduje się przystanek kolejowy.
Łomnica to całoroczna wieś turystyczna. Szlaki turystyczne prowadzą na szereg szczytów: Kicarz, Łabowska Hala, Parchowatka, z których można obserwować Beskid Sądecki, Tatry i Pieniny. Zimą czynna jest stacja narciarska w sąsiedniej Wierchomli. Górna część Łomnicy obfituje w szczawy. Wieś posiada bazę noclegową.
Działa tu Dom Rekolekcyjny Redemptorystów "Marianum", początek budowy 1931 rok.[11]
W górnej części wsi znajdują się liczne źródła wód mineralnych. Jest ich tyle, że często mieszkańcom trudno było o studnię ze zwykłą wodą. Jedno z takich źródeł znajduje się przy niebieskim szlaku turystycznym na Halę Łabowską.
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
W Łomnicy znajdują się dwa pomniki przyrody nieożywionej:
- wodospad na potoku Łomniczanka – spadający ze stromo nachylonej ławicy piaskowca potok tworzy wodospad o wysokości ok. 3 m i długości progu ok. 7 m, u podstawy którego znajduje się kocioł eworsyjny o głębokości do 1,6 m. Możliwe jest, że próg wodospadowy zostanie kiedyś rozczłonkowany wzdłuż spękań ciosowych przez erozyjne działanie wody, która już teraz spływa trzema strugami. Poniżej wodospadu znajdują się źródła wód mineralnych typu szczaw z zawartością głównie jonów wodorowęglanowych, wapniowych i magnezowych. Kilka źródeł jest ujętych i wykorzystywanych przez mieszkańców. Obszar chroniony od 1982 roku.
- skałka piaskowcowa „Łomniczanka” pochodzenia erozyjnego o długości 9 m, i wysokości 3,5 m, zbudowana z piaskowca ogniwa krynickiego i charakteryzująca się ciekawymi strukturami procesu wietrzenia. Skałka została objęta ochroną w 1998 i znajduje się nad potokiem Łomniczanka, w pobliżu pomnika pamięci żołnierzy 9 kompanii III Batalionu 1 PSP AK i mieszkańców cywilnych Łomnicy.
Wieś znajduje się na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
W Łomnicy-Zdroju używana jest gwara łomniczańska stanowiąca odmianę gwary sądeckiej. Na co dzień gwara wykorzystywana jest głównie przez mieszkańców wsi w starszym i średnim wieku, mimo to częściowo znana jest również wśród najmłodszych pokoleń.
Łomnica-Zdrój to miejsce powstania potrawy znanej jako pierogi łomnicańskie (zwanej również mordoniami), robionej z tartych ziemniaków z farszem z gotowanych ziemniaków i białego sera (lub bryndzy). Pierogi zostały wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych[12], a jego festiwal odbywa się corocznie w sezonie letnim.
Rdzennych mieszkańców Łomnicy-Zdroju zalicza się do grupy górali nadpopradzkich, zwanych też czarnymi góralami.
W miejscowości działa również kapela góralska Piyrogi Łomnicońskie, która zajmuje się kultywowaniem folklorystycznych tradycji wsi.
Ochotnicza Straż Pożarna[edytuj | edytuj kod]
Ochotnicza Straż Pożarna w Łomnicy-Zdroju została założona w 1928 roku i posiada remizę strażacka oraz dwa samochody bojowe Ford Transit VII 125T350 GLBM 0,15/0,4 oraz Star 266 GBAM 2,5/8+8[13].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 73160
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 697 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, "Galizien", Wien 1907
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XII – Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925
- ↑ Statystyka Polski, t. XXVI, Warszawa 1926, Główny Urząd Statystyczny
- ↑ Statystyka Polski seria C, z. 88 Warszawa 1938 Główny Urząd Statystyczny
- ↑ Powiatowy Zarząd Dróg w Nowym Sączu [online], pzd.nowy-sacz.pl [dostęp 2017-11-28] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-20].
- ↑ cssr-lomnica - ZAPRASZAMY [online], cssr-lomnica.pl.tl [dostęp 2020-01-05] (pol.).
- ↑ Pierogi łomniczańskie - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [online], minrol.gov.pl [dostęp 2017-11-28] [zarchiwizowane z adresu 2011-12-22] (pol.).
- ↑ OSP Łomnica-Zdrój – Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2017-12-27] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- S. Ogórek, "Piwniczna Zdrój Rytro i okolice", Agencja "W i T".
- M. Michałowicz-Kubal,G.Kubal, "Piwniczna Rytro.Latem i zimą". Piwniczna 2003 r.
- J. Michalak, "Krynica i okolice". Krynica 1997 r.
- Bogdan Mościcki: Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Pruszków: Oficyna Wyd. „Rewasz”, 2007. ISBN 978-83-89188-65-6.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
- Siedziba gminy: Piwniczna-Zdrój
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta |
|
| Wsie | |
| Kolonia | |
| Części wsi |
|
| Część kolonii |
|
| Nieoficjalna część miasta |
